OVERBOOKİNG UYGULAMASINDA YOLCU HAKLARI VE VİRÜSÜN HAKLARA ETKİSİ

Havayolu şirketleri maliyeti azaltıp, kar oranını artırmak amacıyla overbooking uygulamasına başvurmaktadır. Öncelikle belirtmek gerekir ki, bu uygulama keyfi olarak değil, bilet alıp uçağa gelmeyen yolcuların istatiksel veriler ile değerlendirilmesi sonucu koltuk sayısından fazla bilet satışı yapılarak uygulanmaktadır. Ancak her zaman bu oranda isabetli kalınamayıp, beklenenden fazla yolcu gelmesi halinde yolcuların tamamı uçağa binememektedir. Bu yazımızda şirketlerin uyguladığı bu politika karşısında yolcuların hukuki haklarını inceleyeceğiz.

HAKLARIN GEÇERLİ OLACAĞI DURUMLAR

Havayolu ile Seyahat Eden Yolcuların Haklarına Dair Yönetmelik madde 2’ye göre; a) Türk menşeli hava taşıma işletmelerinin Türkiye’deki havaalanlarına/havaalanlarından, yabancı menşeli hava taşıma işletmelerinin ise Türkiye’deki havaalanlarından gerçekleştirdikleri tarifeli ve tarifesiz tüm uçuşlarda, ilgili uçuş için onaylanmış rezervasyona sahip olan,

1) Hava taşıma işletmesi, tur operatörü veya yetkili bir seyahat acentesi tarafından önceden ve yazılı olarak (elektronik ortam da dahil olmak üzere) belirtilen saatte ve öngörülen şekilde veya

2) Havayolunun bilet satışta belirttiği süreden önce veya herhangi bir zaman belirtilmediği takdirde, yolcuların ilan edilen hareket saatinden en geç kırk beş dakika önce, 6. maddede belirtilen uçuş iptalleri durumu haricinde uçuş öncesi kontrole (check-in) başvuran yolcuları,

3) Bir hava taşıma işletmesi veya tur operatörü tarafından, sebebe bakılmaksızın, bilette belirtilen uçuştan başka bir uçuşa aktarılmış olan yolcuları,

4) Ücretsiz seyahat eden yolcular ve doğrudan veya dolaylı olarak halka açık olmayan indirimli biletle seyahat eden yolcular ile biriktirilen mil veya puanlarla seyahat eden yolcuları kapsar.

UÇAĞA KABUL EDİLMEME DURUMU (SHY-Yolcu Yön. Md 5)

Havayolu gelen yolcuların sayısını değerlendirdiğinde koltuk sayısının yetersiz olacağını öngörürse teklif edeceği menfaatler çerçevesinde uçuştan feragat edecek bir yolcu araştırır. Firma yetkilileri araştırma yaparken, gönüllü olacak kişilere 9. Madde çerçevesinde (geri ödeme veya güzergâh değişikliği hakkı) yardımcı olur. Ancak şartları kabul edecek bir gönüllü bulunamaması halinde uçuş firması yolcuları kendi isteklerine aykırı olarak uçağa kabul etmeyebilir (SHY-Yolcu Yön. Md 5/2). Uçağa alınmayan yolcular hakkında derhal, tazminat hakkı (md 8), geri ödeme veya güzergâh değişikliği (md 9), hizmet hakkı (md 10) çerçevesinde yardımcı olunur. Bu hakların detayları ilerleyen kısımlarda anlatılacağından dolayı burada sadece ismen zikredilmekle yetinilecektir.

UÇUŞUN İPTAL OLMASI DURUMU (SHY-Yolcu Yön. Md 6)

Bir uçuşun iptal edilmesi durumunda havayolu şirketi yolculara geri ödeme veya güzergâh değişikliği hakkı çerçevesinde yardım teklif eder. Yine ilgili yolculara hizmet hakkı kapsamında yardım teklif edilir ve güzergâhın değiştirildiği hallerde yeni uçuşun beklenen kalkış zamanının, iptal edilen uçuş için planlanmış olan kalkış zamanından sonraki gün veya günler içerisinde olması halinde ek olarak hizmet hakkı çerçevesinde konaklama hizmeti ve konaklanacak yer ile havaalanı arasında ulaşımı sağlar.

Yolcular tazminat hakkı çerçevesinde; 1) Planlanan hareket zamanından en az 2 hafta öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri takdirde,

2) Planlanan hareket zamanından 2 hafta ila 7 gün öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri, kendilerine planlanan hareket saatinden en fazla 2 saat önce kalkışlarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla 4 saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergâh değişikliği teklif edilmediği sürece,

3) Planlanan hareket saatinden 7 günden kısa zaman öncesinde iptalden haberdar edilmedikleri ve planlanan hareket saatinden en fazla 1 saat önce ayrılmalarına ve son varış yerlerine planlanan varış saatinden en fazla 2 saat sonra ulaşmalarına olanak veren güzergâh değişikliği teklif edilmediği sürece uçuşu icra eden hava taşıma işletmesinden tazminat alma hakkına sahiptir.

Yolcuların uçuş iptali hakkında haberdar edilip edilmediği veya ne zaman haberdar edildiğine dair ispat yükü havayolu firmasına aittir. Yolcunun iletişim bilgilerini talep edilmesine rağmen vermediği veya yanlış verdiği durumlarda havayolu firması sorumluluktan kurtulur.

Uçuşu gerçekleştirecek olan havayolu firması tüm tedbirleri almasına rağmen iptalde olağanüstü halin varlığını kanıtlayabildiği takdirde tazminat ödemekle yükümlü olmaz. Bu olağanüstü durumlar uçuş güvenliğini tehlikeye sokacak durumda olsa da havayolu şirketinin kusuru ile yol açtığı durumlar olmamalıdır. Yargıtay 11. Hukuk Dairesi K: 2014/8950 sayılı ilamında; ‘’ somut olayda taşıyıcının yolcuyu taşımamasının, uçağın gerekli bakım ve onarımının zamanında yapılmamasından, bir başka anlatımla taşıyıcının kusurundan kaynaklandığı, bu nedenle davalı taşıyıcının davacı yolcunun uğradığı maddi zarardan sorumlu olduğu…’’ görüleceği üzere arıza şirket sorumluluğu kapsamında olup olağanüstü hal kapsamında kabul edilmemiştir.

UÇUŞUN TEHİR EDİLMESİ (ERTELENMESİ) DURUMU (SHY-Yolcu Yön. Md 7)

Uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi bir uçuşun planlanan hareket saatinden itibaren,

a) 1500 kilometreden (1500 km dahil) daha kısa ve iç hatlardaki uçuşlar için 2 saat veya daha fazla,

b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için 3 saat veya daha fazla,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için 4 saat veya daha fazla tehir edilmesini beklediğinde yolculara aşağıdaki hususları teklif eder:

1) Bekleme süresine uygun olarak 10. Maddede yer alan hizmet haklarını

2) Beklenen hareket saati, önceden ilan edilmiş hareket saatinden sonraki gün veya günler içerisinde olduğu takdirde 10. Madde kapsamında konaklama ve havaalanı ile konaklama yeri arasındaki ulaşım hizmeti

3) Tehir en az 5 saat olduğunda, geri ödeme veya güzergâh değişikliği hakkı.

Yazının bu kısmına kadar düzeni sağlamak amacıyla hakların sadece ismine değinilmiş olup bundan sonrası için yukarıdaki maddelerde belirtilen hakların esasları incelenecektir.

TAZMİNAT HAKKI (SHY-Yolcu Yön. Md 8)

Bu hakkın kullanılması için önceki maddelerde yapılan atıflarda; yolculara iç hat uçuşlar için 100 Avronun TL cinsinden karşılığı tutarında tazminat verilir. Dış hat uçuşlarında ise yolculara;

a) 1500 kilometre veya daha kısa tüm uçuşlar için 250 Avronun TL cinsinden karşılığı,

b) 1500 ile 3500 kilometre arası uçuşlar için 400 Avronun TL cinsinden karşılığı,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için 600 Avronun TL cinsinden karşılığı,

tutarında tazminat verilir. Tazminat alacaklarının TL cinsinden karşılığı hesaplanırken biletin satın alındığı, yani bilet için ödemenin yapıldığı güne ait Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası döviz satış kuru esas alınır.

Yolculara, geri ödeme veya güzergâh değişikliği uyarınca, rezervasyonu yapılan uçuşun planlanan varış zamanını;

a) 1500 kilometre (1500 km dahil) veya daha kısa uçuşlar için iki saat,

b) 1500 ile 3500 (3500 km dahil) kilometre arası uçuşlar için üç saat,

c) 3500 kilometreden daha uzun uçuşlar için dört saati aşmayan alternatif bir uçuş ile son varış yerlerine güzergâh değişikliği teklif edilmesi halinde, uçuşu icra eden hava taşıma işletmesi, birinci fıkrada öngörülen tazminatı %50 oranında düşürebilir.

Belirtilen tazminat nakit olarak, elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri veya banka çekleri ile ödenebilir. Ancak, yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde de ödenebilir. Bu hüküm ile yolcuların sahip olduğu haklarda koruma sağlanarak havayolu firmasının sadece hediye bilet ile tazmin yolunun kapatılması isabetli olmuştur.

GERİ ÖDEME VEYA GÜZERGÂH DEĞİŞİKLİĞİ HAKKI (SHY-Yolcu Yön. Md 9)

Yolcu hakları içerisinde bu maddeye atıf yapılan hallerde yolculara aşağıdaki seçenekler arasında tercih yapma hakkı verilir:

a) Seyahatin gerçekleştirilmeyen bölüm veya bölümleri ile yolcunun planlamış olduğu seyahatin tamamlanmasının artık herhangi bir anlamı kalmaması durumunda seyahatin gerçekleştirilen bölüm veya bölümleri için, bilet ücretinin tamamının satın alınmış olduğu fiyat üzerinden nakit olarak veya elektronik banka havalesi, banka ödeme emirleri, banka çekleri ile ödenmesi veya yolcunun imzalı mutabakatı olması durumunda seyahat fişleri ve/veya diğer hizmetler şeklinde en geç yedi gün içinde iade edilmesi; ayrıca yolcunun seyahatinin ilk başlangıç noktasına ilk fırsatta dönmesini sağlayacak bir dönüş uçuşunun ücretsiz sağlanması.

b) Benzer taşıma şartları altında, en erken fırsatta son varış yerine güzergâh değişikliğinin sağlanması

Bir şehir veya bölgeye birden fazla havaalanının hizmet etmesi durumunda, havayolu firması rezervasyonu onaylanmış olan yolculara alternatif bir havaalanına bir uçuş teklif etmesi halinde yolcunun o havaalanına veya yolcu tarafından kabul edilen başka yere transfer edilmesine ait masrafı karşılamak zorundadır.

HİZMET HAKKI (SHY-Yolcu Yön. Md. 10)

Yönetmelik maddelerinde yer alan durumlarda bu maddeye atıf yapılması halinde bu hizmetler yolculara bedelsiz olarak sağlanır:

1) 2 ile 3 saat arası gecikmelerde, makul ölçüde sıcak ve soğuk içecekler,

2) 3 ile 5 saat arası gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek,

3) 5 saat ve üzeri gecikmelerde sıcak ve soğuk içecekler ile günün zamanına göre kahvaltı veya yemek, ilave sıcak ve soğuk içecekler ile ilave hafif ara yemeği.

b) Bir veya daha fazla gece konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda veya yolcu için ilave bir konaklamanın gerekli hale geldiği durumlarda, otelde veya uygun bir konaklama tesisinde konaklama.

c) Havaalanı ve konaklama yeri (otel veya benzeri) arasındaki ulaşım.

COVID-19 SALGINININ HAKLARA ETKİSİ

Tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 virüsü nedeniyle 25 Mart 2020 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren değişiklik ile birlikte SHY-Yolcu Yönetmeliği’ne Geçici madde 1 eklenmiştir. İlgili maddeye göre;

1) COVID-19 salgını nedeniyle 5/2/2020 tarihinden itibaren uçuşun iptal edilmesi durumunda, bu iptaller sebebiyle uçuşu icra eden veya etme taahhüdünde bulunan hava taşıma işletmesi 8., 9. ve 10. maddelerde yer alan hükümlerden uçuş yasakları kalktıktan sonraki 2 ay sonuna kadar muaftır.

2) COVID-19 salgını nedeniyle uçuşu iptal edilen yolcunun, hava taşıma işletmesinin boş koltuk durumuna bağlı olarak istediği bir tarih için bilette değişiklik yapma veya bileti açığa alma hakkı vardır. Yolcu, açığa alınıp kullanılmayan biletin iadesini uçuş yasakları kalktıktan sonraki iki ayın sonrasında hava taşıma işletmesinden alabilir.

OVERBOOKİNG UYGULAMASI NEDENİYLE MANEVİ TAZMİNAT

Kişiler karşılaştıkları bu uygulama nedeniyle havayolu şirketinden yeni bilet, konaklama veya yönetmelikte belirtilen tazminat tutarlarını temin etmiş olsa dahi zararları için diğer kanun ve düzenlemelerden doğan tazminat hakları saklı tutulmuştur (Yön. Md 13). Türk Sivil Havacılık Kanunu md 125’e göre; Taşıyıcının sorumluluğunu tamamen veya kısmen kaldıran veya 124. maddede sözü geçen sözleşme veya onu değiştiren protokolde belirtilmiş olan sorumluluk sınırını indirmeyi amaçlayan her şart hükümsüzdür. Bu madde düzenlemesi ile havayolu şirketinin belirli hizmetleri sunarak yolcunun tazminat hakkından feragat ettiği savunmasının önünü kapatarak yolcuyu koruma altına almıştır.

Yine bununla bağlantılı olarak Yargıtay 11. Hukuk Dairesi E: 2014/13992 sayılı kararında; ‘’ Her ne kadar davalı tarafça, “overbooking” işleminin olağan bir uygulama olduğu savunmasında bulunulmuşsa da, birtakım işlem ve uygulamaların zaman içinde olağan hale gelmesi, o işlem ve uygulamanın doğru olduğu anlamına gelmeyeceği gibi kişiler üzerindeki olumsuz etkinin de ortadan kalkmasını gerektirmez. davacıların salt “overbooking” uygulaması nedeniyle uçağa alınmamak suretiyle manevi zararlarının oluştuğu göz önüne alınmak ve gerekirse davalı kurumun yapmış olduğu konaklama, bir sonraki uçuşta yer temini gibi teklifler de değerlendirilmek suretiyle davacılar yararına uygun bir manevi tazminata hükmedilmek gerekmektedir. ‘’ denilmektedir.